سيزده به در جشن سيزده فروردين ماه، روز بسيار فرخنده اي است. ايراني ها چون در مورد اين روز آگاهی کمتری دارند آن روز را بدشگون می دانند و برای بيرون کردن بدشگونی ها از خانه و کاشانه خود کنار جويبارها و سبزه ها می روند و به شادی مي پردازند. تا کنون هيچ دانشمندی ذکر نکرده که سيزده نوروز بدشگون است. بلکه قريب به پیش آمدروز سيزده نوروز را بسيار فرخنده دانسته اند. پس از اسلام چون سيزده تمام ماه ها را بدشگون می دانند به اشتباه سيزده عيد نوروز را نيز بدشگون شمرده اند. هنگامی درباره نيکويی و فرخنده بودن روز سيزدهم نوروز بيشتر ریزبینی و بررسی کنيم مشاهده می شود نکته بسيار خردمند و مستند به سوابق تاريخی است. سيزدهم هر ماه شمسی که تير روز ناميده می شود مربوط به فرشته بزرگ و ارجمندی است که ” تير ” نام دارد و در پهلوی آن را تيشتر مي گويند. فرشته پاک تير در کيش مزديستی سرپرست بلند و داستان شيرينی دارد. ايرانيان قديم پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی کردن که به ياد دوازده ماه سال است، روز سيزدهم نوروز را که روز فرخنده ايست به باغ و صحرا می رفتند و شادی می کردند و در حقيقت با اين ترتيب رسمی بودن دورهً نوروز را به پايان ميرسانيدند. سبزه گره زدن افسانه آفرينش در ايران باستان و پیش آمد نخستين بشر و نخستين شاه و دانستن رواياتی دربارهً کيومرث دارای اهميت زيادی است. در اوستا چندين بار از کيومرث سخن به ميان آمده و او را اولين پادشاه و نيز نخستين بشر ناميده است. مشيه و مشيانه که پسر و دختر همزاد کيومرث بودند روز سيزده فروردين برای نخستین بار در جهان با هم پیوند زناشویی نمودند. در آن زمان چون پیمان زناشویی شناخته شده نبود آن دو به وسيله گره زدن دو شاخه پايهً زناشویی خود را بنا نهادند. اين آیین‌ها را بويژه دختران و پسران دم بخت انجام ميدادند و امروز هم دختران و پسران برای بستن پيمان زناشويی آرزو می کنند و سبزه گره می زنند. اين رسم از زمان کيانيان کم و بیش رهاشد. امّا در زمان هخامنشيان دوباره شروع شد و تا امروز باقی مانده است.
سیزده بدر سیزدهمین روز فروردین ماه و آخرین روز از جشن‌های سال نو است. در تقویم‌های رسمی ایران این روز «روز طبیعت» نامگذاری شده‌است و از تعطیلات رسمی است. برخی بر این باورند در این روز باید برای راندن نحسی از خانه بیرون روند و نحسی را در طبیعت به در کنند.عدد سیزده نیز چنین سرنوشتی دارد. دوازده را «دوجین» می‌گفتند و چون پس از آن را نمی‌شناختند، روی آن نام «دوجین شیطانی» گذاشتند. از اینجا، عدد سیزده نحس شد، چرا که پس از دوازده برای آنها ناشناخته بود و خبر از ابهام و تاریکی می‌داد. البّته پیش آمدها یا روایتهایی هم به نحسی سیزده کمک کرد؛ مانند روایتی که در شام آخر، نفر سیزدهم به عیسای مسیح خیانت کرد و او را لو داد، وگرنه عدد ۱۳ با عددهای دیگر هیچ تفاوتی ندارد.
پیشینه [ویرایش]
در کتابهای تاریخی پیش از قاجار اشاره‌ای به وجود چنین مراسمی نشده‌است. مهرداد بهار در کتاب «از اسطوره تا تاریخ» خود اشاره‌ای کوتاه به جشن و پایکوبی مردم در اماکن عمومی و حتی بی‌روپوش و روبنده در خیابان آمدن زنان در دوران صفوی می‌کند.[۱]
“اما اگر در کتاب های تاریخی و ادبی گذشته اشاره ای به سیزده بدر و هفت سین نمی یابیم آیا این رسم ها را باید پدیده ای جدید دانست و یا این که، رسمی کهن است، و به علت عام و عامیانه بودن در خور توجه نبوده و با معیارهای مورخان زمان ارزش و اعتبار ثبت و ضبط نداشته است؟ سیزده بدر رسم و آیینی که بدین گونه در همه شهرها و روستاهای ایران همگانی است و در بین همهً قشرهای اجتماعی عمومیت دارد، نمی تواند عمری در حد دو نسل و سه نسل داشته باشد. علاوه بر این می دانیم کتابهای تاریخی و شعرهای شاعران، رویدادها و جشن های رسمی را که در حضور شاهان و خاصان دستگاه حکومتی بود، بیان و توصیف می کرد. ولی سیزده بدر، رسمی خانوادگی و عام و به بیانی دیگر پیش پا افتاده و همه پسند (و نه شاه پسند) بود. از طرف دیگر، نوشتن رویدادهای روزی که رفتارها و گفتارهای خنده دار و غیر جدی، برای خود جایی باز کرده، توجه مورخ و شاعر را به خود جلب نمی کرد و شاید ” نحس” بودن هم عاملی برای بیان نکردن بود و …“
عبدالله مستوفی در کتاب «شرح زندگانی من» چگونگی انجام این مراسم در دورهٔ قاجار را با جزئیات شرح داده‌است.[۳] ادوارد یاکوب پولاک هم درباره مراسم سیزده‌به‌در چنین می‌نویسد:
سرانجام روز سیزدهم، یعنی آخرین روز عید فرا می‌رسد. مطابق با یک رسم کهن گویا تمام خانه‌ها در چنین روزی معروض خطر ویرانی هستند. به همین دلیل همه از دروازهٔ شهر خارج می‌شوند و به باغ‌ها روی می‌آورند.
آیین‌های سیزده‌بدر [ویرایش]
این رویداد دارای آیین‌های ویژه‌ای است که در درازنای تاریخ پدید آمده و اندک اندک چهره سنت به خود گرفته است. از آن جمله می‌توان آیین‌های زیر را برشمرد.
* گره زدن سبزه
* سبزه به رود سپردن
* خوردن کاهو و سکنجبین
* پختن غذاهای متنوع به ویژه آش رشته
* دروغ سیزده
سیزده‌به‌در در فرهنگ های محلی
در خرم آباد رسم است که به جای سیزدهم فروردین، روز چهاردهم به تفریح در طبیعت اختصاص می یابد و آن را گاه چهارده‌به‌در می نامند.